Lỗ Tấn — A Q chính truyện
Tôi đọc hết cuốn Ả Q Chính Truyện, bản dịch của Giản Chi, sau khi qua Mỹ mấy năm. Hồi học phổ thông trung học có đọc trích đoạn, nhưng lúc đó làm gì thấy được cái hay của A Q hay Chí Phèo. Sau này có đọc bản dịch của Trương Chính, nhưng bản dịch của Giản Chi vẫn là bản mình có ấn tượng nhất. Bản dịch của Giản Chi in ở Miền Nam trước 1975, có tranh mạn họa của họa sư Phong Tử Khải rất hợp. Tuyển tập Lỗ Tấn do Trương Chính dịch, có lời nói đầu của dịch giả viết năm 1981 nên đả kích nhà cầm quyền Trung Quốc kịch liệt. Không biết lúc in lần đầu ở Miền Bắc, vị dịch giả bôn-sê-vích này có viết lời ca ngợi Mao Chủ tịch và Trung Quốc không.
Sau này tôi có biết thêm bản dịch của Phan Khôi, nhưng ông bị trù dập nên bản dịch của ông không được ai nhắc tới. Ngày nay google A Q Chính Truyện, chỉ thấy nhắc tới bản dịch của Trương Chính, thấy thương cảm hai vị Phan Khôi và Giản Chi, nên viết vài dòng, và trích dẫn đoạn mở đầu của cả 3 bản dịch lên đây.
—
Bản dịch của Phan Khôi
Tôi có ý viết cái chính truyện cho A Q., đã chẳng những một vài năm nay. Nhưng một mặt toan viết, một mặt lại còn ngần ngại, điều ấy đủ thấy tôi chẳng phải là một nhà lập ngôn. Vì xưa nay những cây bút bất hủ phải đề mà lưu truyền những người bất hủ, thế rồi người nhờ văn lưu truyền, văn nhờ người lưu truyền - rút cục cái gì nhờ cái gì lưu truyền dần dần không còn thấy rõ được nữa, vậy mà rốt lại cũng đến lưu truyền A Q., thật trong tư tưởng tôi như có ma làm.
Nhưng khi toan viết cái truyện tốc hủ này, mới vừa cầm bút, tôi đã cảm thấy khó khăn muôn phần. Thứ nhất là cái nhan đề của truyện. Đức Khổng dạy: Danh chẳng chính thì nói chẳng thuận, ấy là điều ta phải để ý lắm mới được. Gọi bằng truyện, danh mục của nó rất nhiều, biệt truyện, gia truyện, tiểu truyện... đáng tiếc là hết thảy đều không hợp với cái mà tôi toan viết. Đề là liệt truyện ư, thì cái truyện này không phải cùng những truyện của bao nhiêu người mặt to tai lớn đều sắp hàng trong chính sử. Là tự truyện ư, thì chính tôi không phải tức là A Q.. Nói là ngoại truyện, thì nội truyện ở đâu? Còn nếu dùng chữ nội truyện, thì A Q. lại chẳng phải thần tiên gì cả. Đề là biệt truyện ư, thì thực ra, A Q. chưa hề được đức Đại tổng thống ban thượng dụ cho quốc sử quán vì hắn lập bổn truyện, - dù rằng trong chính sử của nước Anh không hề chép liệt truyện những người đánh bạc mà nhà văn hào Dickens cũng viết được cái bộ sách gọi là Biệt truyện những người đánh bạc, nhưng ở nhà văn hào thì nên, chớ ở bọn ta lại không nên. Thứ đến là gia truyện, thì tôi đây đã chẳng biết có phải người cùng họ với A Q. chăng, lại cũng chưa hề nhận lời xin của con cháu hắn. Hay là tiểu truyện, thì A Q. lại không có cái đại truyện nào khác cả. Nói tóm lại, truyện này thật tình là một cái bổn truyện, có điều nghĩ vì văn chương của tôi nôm na mách qué, chỉ dùng những lời bọn kéo xe bán nước quen dùng, cho nên chẳng dám lạm dụng hai chữ ấy. Cực chẳng đã tôi phải lấy hai chữ chính truyện trong câu sáo nhàn thoại hưu đề, ngôn quy chính truyện mà các nhà tiểu thuyết đã bị đẩy ra ngoài cửu lưu tam giáo thường dùng, để làm nhan đề cái truyện này ; biết rằng nó có thể đánh lộn sòng với chữ chính truyện trong cái nhan đề sách Thư pháp chính truyền của người đời xưa, cũng đành phải chịu vậy.
Nguồn: https://vi.m.wikisource.org/wiki/A_Q._chính_truyện/Chương_1
—
Bản dịch của Giản Chi
Tôi muốn chép cho Ả Q một pho “chính truyện”, không phải mới chỉ từ ngày một ngày hai. Nhưng vừa muốn chép lại vừa cứ suy đi nghĩ lại, thế đủ rõ tôi không phải là một nhà "lập ngôn" tí nào. Xưa nay có cái lẽ rằng những cây bút bất hủ thì phải chép truyện những người bất hủ, do đó mới có cái sự “nhân dĩ văn truyền”, “văn dĩ nhân truyền” — rồt cuộc cái nào “truyền" cái nào, dần dần cũng không được rõ rệt lắm, — thế mà chung qui lại đi chép truyện cho Ả Q thì hẳn là đầu óc tôi có cái gì quái gỡ rồi.
Thế nhưng, muốn viết một thiên văn chương tốc hủ, lúc hạ bút mới thấy cả muôn phần khó khăn. Cái khó thứ nhất là việc chọn nhan đề cho truyện. Cụ Khổng đã nói: “Danh chẳng chính thì nói chẳng xuôi.” Điều đó vẫn là phải nên chú ý lắm lắm. Truyện kể ra có rất nhiều loại: liệt truyện, tự truyện, nội truyện, ngoại truyện, biệt truyện, gia truyện, tiểu truyện.. nhưng tiếc thay tầt cả dùng vào đây đều không đắt chỗ. Gọi là "liệt truyện" ư? Thì thiên truyện này đâu có để sắp hàng trong “chính sử” với truyện các ông cả bả lớn? Gọi là “tự truyện” ư? Thì tôi lại không phải là Ả Q một tí ti nào. Gọi là “nội truyện”, “ngoại truyện” thì nội với ngoại ở cái chỗ nào? Nếu dùng nội truyện thì Ả Q tuyệt nhiên không phải là thần tiên mà. Hay dùng chữ “biệt truyện”? Thật ra Ả Q chưa từng được cụ Đại Tổng-thống xuống dụ cho Quốc-sử-quán chép “bản truyện” cho hắn bao giờ. Vẫn biết, mặc dầu Chính-sử Anh-quốc không có mục “liệt truyện” các con bạc, văn hào Dickens vẫn viềt bộ “Liệt truyện các con bạc”, nhưng là văn hào thì có thế làm như thế, chứ tụi chúng mình thì đâu có được? Đến như “gia truyện”, thì tôi vốn dĩ không biềt có phải là đồng tông với Ả Q hay không, và chăng cũng chưa bao giờ được con cháu hắn nhờ viết; hay đặt là “tiểu truyện” vậy? Thì Ả Q lại không có “đại truyện” nào khác. Kể ra thì đây cũng là một thiên “biệt truyện”. Có điều đứng về phương diện văn chương mà suy tưởng thì văn thể của tôi tồi tệ quá, toàn những lời lẽ bọn kéo xe, bán tương, cho nên chả dám tiếm xưng; thôi thì sẵn có cái câu sáo ngữ “nhàn thoại hưu đàm, ngôn qui chính truyện” của mấy ông “tiểu thuyềt” bị gạt ra ngoài tam giáo cửu lưu, tỉa lấy hai chữ “chính truyện” mà làm “nhan đề” vậy, dù cho về phương diện mặt chữ, rầt có thể có sự lẫn lộn giữa “chính truyện” với “chính truyền” — nhan đề bộ “Thư pháp chính truyền” do người xưa soạn ra, — thì cũng mặc kệ.
—
Bản dịch của Trương Chính
Tôi có ý viết cho chú AQ một pho chính truyện đã mấy năm trời nay rồi, nhưng một đằng tính viết, một đằng lại ngần ngại. Điều đó đủ chứng tỏ rằng tôi chẳng có tư cách một nhà "lập ngôn" tí nào. Chả là xưa nay những ngòi bút bất hủ phải dành để viết về những nhân vật bất hủ. Thế rồi, nhân vật nhờ văn chương mà trường thọ, văn chương cũng nhờ nhân vật mà được lưu truyền. Rút cục, văn chương nhờ nhân vật hay nhân vật nhờ văn chương mà được lưu truyền, cũng khó nói cho minh bạch. Ấy thế mà chung qui tôi lại vẫn cứ nghĩ đến viết truyện cho A Q. Thì ra tâm trí tôi như có ma quỷ ám ảnh.
Nhưng vừa cầm bút định viết thiên văn chương "tốc hủ" này, tôi đã cảm thấy nhiều điều khó khăn.
Một là cái nhan đề cuốn truyện. Đức Thánh nói rằng: "Danh bất chính tắc ngôn bất thuận" (Tên không đúng thì lời nói không xuôi). Ấy là một điều mình phải đặc biệt chú ý. Truyện có nhiều loại: liệt truyện, tự truyện, nội truyện, ngoại truyện, biệt truyện, gia truyện, tiểu truyện, ..., phiền một nỗi không có một tên nào hợp cả. Gọi là "liệt truyện" ư? Thì đây nào có phải là một nhân vật có tên tuổi bằng vai bằng lứa với những nhân vật tai to mặt lớn trong “chính sử”! Gọi là “tự truyện” ư? Thì tôi nào có phải là A Q? Còn nói là “nội truyện”, thì A Q quyết không phải là thần tiên. Hay là dùng chữ “biệt truyện” vậy? Khốn nỗi ông Đại Tổng thống, ngài chưa hề hạ dụ cho quốc sử quán chép "bản truyện" của A Q bao giờ.
Vẫn biết rằng mặc dù trong bộ chính sử nước Anh không hề chép liệt truyện các người đánh bạc, mà nhà đại văn hào Dickens cũng đã viết ra bộ Liệt truyện những người đánh bạc. Nhưng một nhà văn hào có thể như thế, chứ bọn mình thì quyết không xong. Sau nữa, còn hai chữ "gia truyện". Nhưng tôi không rõ tôi với A Q có phải là bà con không, mà con cháu y cũng chưa nhờ tôi viết hộ bao giờ ! Hay gọi là "tiểu truyện"? Thì A Q cũng chưa hề có một bộ "đại truyện" nào cả. Nói tóm lại, truyện này cũng có thể cho là một bộ "bản truyện", nhưng xét ra, văn chương của tôi nôm na mách qué lắm, toàn dùng những lời của "anh kéo xe, chị bán tương", lẽ nào lại dám lạm dụng như thế!
Cực chẳng đã, đành phải mượn hai chữ "chính truyện" trong câu đưa đẩy mà mấy nhà viết tiểu thuyết "không chính quy" vẫn dùng: "Nhàn thoại hưu đề ngôn quy chính truyện" (Hãy gác những chuyện rườm rà để kể lại chuyện chính) mà đặt cho bộ sách cái tên "chính truyện", mặc dù hai chữ này có thể lẫn lộn với hai chữ "chính truyền" trong tên bộ sách có tiếng của cổ nhân là bộ Thư pháp chính truyền thì cũng mặc !
Nhận xét
Đăng nhận xét